نماد های صلح در جهان از زیتون تا کبوتر

شاخه زیتون؛ درخت نماد صلح

گاهی درخت زیتون به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سمبل‌های صلح در جهان شناخته می‌شود. شاخه زیتون به‌تنهایی هم به‌عنوان نماد صلح استفاده می‌شود. این نماد، ریشه در دوران باستان دارد و در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان نشانه‌ای از پایان جنگ و شروع صلح و آرامش استفاده می‌شود.

کدام درخت نماد صلح است؟

درخت زیتون یا شاخه زیتون به‌عنوان نماد صلح شناخته می‌شود. قدمت این سمبل به پنج قرن پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و زادگاه آن، یونان باستان است. یکی از دلایلی که درخت زیتون به‌عنوان نماد صلح شناخته می‌شود، این است که درخت زیتون تا هنگامی که میوه دهد، نیازمند زمان و مراقبت نسبتاً طولانی است و این امر، باعث شده تا از زیتون به‌عنوان ثمره‌ای یاد شود که برای حاصل شدنش، آدم‌ها باید صبر و آرامش داشته باشند. امروزه شاخه زیتون در اغلب سازمان‌های مرتبط با صلح، مانند سازمان ملل متحد، شورای جهانی صلح یا یونیسف دیده می‌شود.

زیتون نماد چیست؟

زیتون در یونان باستان نماد برکت بود و آن را عاملی می‌دانستند که سبب می‌شد ارواح شیاطین از آدمیزاد دور باشد. همچنین زیتون یکی از شناسه‌های ایرنه (Eirene)، الهه صلح در یونان باستان است. در اساطیر یونانی هم شخصیتی به‌نام آتنا وجود دارد که به‌عنوان خدای خرد شناخته می‌شود. براساس روایات، آتنا درخت زیتون را به مردم آتن هدیه می‌دهد و مردم آتن هم برای تشکر از او، نام شهرشان را آتن می‌گذارند.

کبوتر

کبوتر، پرنده صلح است و همانند شاخه زیتون، به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سمبل‌های صلح شناخته می‌شود. این نماد از زمان‌های بسیار دور، در همه فرهنگ‌ها کاربرد داشته و به‌عنوان علامت صلح به کار می‌رفته است؛ به‌عنوان مثال در ژاپن پرنده‌ای که حامل شمشیر است، نوید پایان جنگ و شروع صلح را می‌دهد. در اسطوره‌شناسی یونان باستان هم کبوتر را نشانه‌ای از عشق و تجدید حیات می‌دانستند.

حتی در مسیحیت هم این‌طور اشاره شده است که حضرت نوح(ع) هنگامی که شدت طوفان کاهش یافت، کبوتری را فرستاد تا برایش از وضعیت خشکی‌ها خبر بیاورد. پرنده هم با شاخه‌ای از زیتون که بر نوک داشت، بازگشت و نزد حضرت نوح(ع) آمد. این کار، بیانگر پایان طوفان بزرگ و بازگشت حیات به خشکی‌ها بود. به استناد این داستان، مسیحیان پرنده را به‌عنوان سمبلی که حامل بخشش خداوند است، می‌شناسند.

رنگ سفید

یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای صلح در جهان، رنگ سفید است که معنای صلح، دوستی و تسلیم شدن می‌دهد؛ برای مثال می‎‌توان آن را در نوار سفید پرچم ایران یا پرچم سفیدرنگی که به نشانه‌ صلح در جنگ به حرکت درمی‌آید، مشاهده کرد. به‌طور کلی رنگ سفید از دیدگاه روان‌شناسی بیانگر آرامش، خلوص، پاکی، مظلومیت، صلح و دوستی است. رنگ سفید به‌قدری شناخته‌شده است که حتی کودکان هم در بازی‌های خود از آن به‌عنوان نماد صلح استفاده می‌کنند.

اگر سفید را رنگ صلح، کبوتر را حیوان صلح و زیتون را میوه صلح بدانیم، شکوفه خشخاش سفید (White Poppy) هم گل صلح است. در سال 1933، زمانی که ترس بسیار از جنگ، بر اروپا غالب شده بود. حزبی از زنان صلح‌طلب و ضدجنگ شروع به توزیع گل خشخاش سفید در مزار کشتگان جنگ جهانی اول کردند. آن‌ هم زمانی که لژیون سلطنتی انگلیس آماده بزرگداشت این شهدا با گل‌های‌ خشخاش قرمز بود. این فرقه مشکلی با خشخاش‌های قرمزرنگ نداشتند. جایگزین کردن آن به این دلیل بود که خشخاش‌های سفید می‌تواند نمادی برای صلح و نبود خون‌ریزی باشد.

در سال 1933 اتحادیه تازه‌تأسیس تعهد به صلح (PPU) که بزرگ‌ترین سازمان صلح‌جوی بریتانیا در زمان جنگ‌ محسوب می‌شد، به این جنبش پیوست و با پخش دسته‌گل‌های خشخاش سفید، آن را به‌عنوان تعهد به صلح و جلوگیری از رخداد جنگ، نماد صلح دانست. در واقع اتحادیه تعهد به صلح در سال 1933، پخش گل‌های خشخاش سفید را به عنوان نمادی برای یادبود شهیدان جنگی بدون هیچ‌گونه تشریفات نظامی معرفی کرد.

درنای کاغذی

شاید نمی‌دانستید که درنای کاغذی هم یکی از نمادهای صلح است که داستان آن از ژاپن شروع می‌شود. در حمله اتمی آمریکا به هیروشیمای ژاپن، تقریباً نیمی از ساکنان این شهر جان باختند. در این میان، کودکی به‌نام «ساداکو ساساکی» در خانه‌ای که 1.6 کیلومتر با محل برخورد بمب فاصله داشت، از شدت موج انفجار به بیرون از پنجره خانه‌اش پرتاب شد؛ اما زنده ماند. داستان برای ساساکی امیدوارکننده به نظر می‌رسید تا اینکه مشخص شد به‌دلیل ورود پرتوهای بمب به بدن ساداکو، این دختربچه دوساله دچار سرطان خون و بیماری لوسمی  است. او تا چند سال پس از تشخیص این بیماری، به زندگی عادی خود ادامه داد تا اینکه در سن 12 سالگی به‌دلیل وخیم شدن وضعیتش به بیمارستان منتقل شد.

در بیمارستان، یکی از دوستان ساداکو افسانه‌ای ژاپنی را تعریف می‌کند که اگر هر آدمی هزار درنای کاغذی بسازد، بیماری‌اش درمان خواهد شد. ساداکو ساساکی این داستان را به فال نیک می‌گیرد و در آخرین روزهای زندگی‌اش، به ساخت درنای کاغذی مشغول می‌شود و پیش از مرگش 644 درنا می‌سازد. پس از این داستان تأثیرگذار، افسانه هزار درنای کاغذی به‌عنوان امیدی برای شفای بیماران و به‌عنوان سمبلی از صلح در ژاپن شناخته شد؛ اما امروزه درنای کاغذی بیشتر به‌عنوان نماد صلح در همه جهان استفاده می‌شود تا افسانه‌ای برای شفای بیماران.

نشان صلح فرهنگی

همه سمبل‌هایی که تا اینجا بررسی کردیم، تنها به صلح و پایان جنگ اشاره دارند. اما جنگ همواره با نابودی بسیاری از میراث‌ فرهنگی بشر همراه است که این نابودی، معمولاً از روی غفلت انجام می‌شود. «نیکلاس روریچ» (Nicholas Roerich) نقاش و فیلسوف روسی، آثار فرهنگی هر کشور را یک گنجینه جهانی می‌دانست. به همین علت، پیمانی به‌نام پیمان روریچ تنظیم کرد که به‌عنوان نماد صلح برای آثار باستانی در نظر گرفته شود.

طبق این پیمان که به‌نام صلح فرهنگی (Pax Cultura) شناخته می‌شود، همه موزه‌ها، بناهای تاریخی و آثار باستانی در زمان جنگ باید محافظت شوند و کارکنان آن‌ها هم بی‌طرف در نظر گرفته می‌شوند. نماد صلح روریچ، یک دایره با سه نقطه در مرکز آن است؛ به این معنی که اگر دایره را به‌عنوان فرهنگ در نظر بگیریم، سه نقطه آن یعنی هنر، علم و مذهب به‌عنوان بیشترین فعالیت‌های بشری شناخته می‌شوند.

نماد V

این علامت بین‌المللی، شکلی مشابه حرف نخست واژه Victory، یعنی حرف V دارد که با انگشت‌های یک دست نشان است. به‌نحوی که انگشت سبابه و انگشت وسط را بالا می‌گیرند و بقیه انگشت‌ها در حالت جمع‌شده قرار می‌دهند. به‌نحوی که انگار با دست درحال نشان دادن عدد دو هستید. واژه Victory در لغت به‌معنای پیروزی است و از این نماد در دروان جنگ جهانی دوم برای پیروزی استفاده می‌کردند. این علامت در دوران جنگ ویتنام هم به‌عنوان نشانه‌ای از صلح بوده است. نشان دادن V با انگشت‌های دست، امروزه هم بسیار رواج دارد.

نماد صلح در ایران

تا اینجا درباره اینکه چه نمادهایی به‌عنوان علامت صلح در جهان در نظر گرفت، صحبت کردیم. اما ممکن است این پرسش در ذهنتان مطرح شود: آیا در ایران هم سمبلی به‌عنوان نماد صلح وجود دارد؟ در بسیاری از منابع موثق، منشور کورش را به‌عنوان قدیمی‌ترین بیانیه حقوق بشر و منشور صلح معرفی می‌کنند. این منشور در واقع سخنان کورش بزرگ، اولین پادشاه هخامنشی است که بابل را بدون جنگ و خون‌ریزی فتح کرد. اهمیت منشور صلح کورش به‌قدری است که در دوران مدرن امروزی، ترجمه متن این منشور به 6 زبان رسمی در سازمان ملل متحد در نیویورک آمریکا وجود دارد.

اینکه چرا فتح یک شهر بدون جنگ، تا این اندازه اهمیت پیدا کرده است. را باید در نوع فتح شهرها توسط پادشاهان هم‌عصر کوروش جست‌وجو کنیم. در آن دوران، همه پادشاهان هنگام فتح یک شهر، با جنگ و خون‌ریزی تمامی دارایی‌های مردم را تصاحب می‌کردند. غارت اموال مردم توسط آن‌ها صورت می‌گرفت. به همین علت هم شهر پر از آشوب و هرج‌ومرج می‌شد. اما کورش بدون ریختن خون، بابل را در صلح فتح کرد.

علاوه‌بر آن، در نگاره‌های تخت‌جمشید هم تصویری از گل نیلوفر آبی یا همان لوتوس وجود دارد که نماد صلح فراگیر، عشق، زایش پاکی و شادی است. ازآنجایی‌که این گل با آب مرتبط است و روی آب رشد می‌کند، نمادی از آناهیتا ایزدبانوی آب است که با آیین مهر ارتباطی نزدیک دارد.

روز جهانی صلح

هر سال در 21 سپتامبر، زنگ صلح در مقر سازمان ملل متحد واقع در نیویورک به امید برقراری صلح نواخته می‌شود. این کار از سال 1982 هرساله در چنین روزی انجام می‌شود و به‌دلیل شناخته‌شدگی و اهمیت فراوان، در برخی مناطق جنگی به آتش‌بس موقت هم منجر می‌شود. جالب اینجاست که نظامیان در این روز، کمک‌های انسان‌دوستانه می‌کنند. همچنین در روز جهانی صلح یک شعار جدید هم انتخاب می‌شود. شعار سال 2023 «اقدامات برای صلح: بلندپروازی برای اهداف جهانی»  است. جالب است بدانید زنگ صلح از جمع‌آوری سکه‌هایی که کودکان سراسر جهان به‌جز آفریقا به سازمان ملل متحد اهدا کرده‌اند.

دلیل تعدد نمادهای صلح چیست؟

سمبل‌های متعددی برای نماد صلح است. زیتون را درخت نماد صلح و همچنین کبوتر را پرنده صلح و نشانه بخشش از طرف خداوند در نظر می‌گیرند. هدف از این تعدد نمادها، نبود تفاهم و توافق بین کشورها و فرهنگ‌ها نیست.چراکه بعضی از نمادها مانند درنای کاغذی از دل یک فرهنگ برمی‌خیزد.

اگر از موضوع فرهنگ‌های مختلف چشم‌پوشی کنیم. می‌توانیم بگوییم که نمادهای صلح در فرهنگ‌ها و زمان‌های مختلف به اشکال گوناگونی ظاهر شده‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل متعدد بودنشان این است. که این نمادها در رویدادهای تاریخی یا زمان‌های مختلف و شرایط متفاوت ایجاد شده‌اند. به‌عنوان مثال در یک دوره، نمادی بوده که در یک کمپین ضدهسته‌ای استفاده می‌شده یا زمانی در جنگ جهانی اول، هنگامی که چندین کشور درگیر جنگی بزرگ بوده‌اند، از یک نماد مخصوص استفاده می‌کرده‌اند. بنابراین در هر زمان و به فراخور شرایط، یک مورد جدید به نمادهای صلح اضافه می‌شد.